توصیه قرائتی به خبرنگاران: با سوء‌ظن ننویسید

حجت‌الاسلام محسن قرائتی با اشاره به آیه‌ای از قرآن گفت اصحاب رسانه از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزند که پاره‏‌اى از گمان‌ها گناه است.

به گزارش دزنو نشست حجت‌الاسلام محسن قرائتی رییس ستاد اقامه نماز با اصحاب رسانه با موضوع «رسالت خبرنگاران در قرآن» صبح امروز در دانشگاه علوم پزشکی برگزار شد که مشروح سخنان ایشان را می‌خوانید.

معیارهای قرآنی در انتشار خبر

اصحاب رسانه اگر کج بروند توبیخ می‌شوند. خداوند در قرآن به کم‌فروشان می‌فرماید: “وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ” وای بر کم فروشان یا جایی می‌فرماید: “وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ ” همانایی که در خبر و قلم کج می‌روند سه بار در آیه ۷۹ سوره بقره آمده است «فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِیَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا”؛ پس واى بر کسانى که کتاب [تحریف‏‌شده‏‌اى] با دست‌هاى خود مى‌نویسند سپس مى‏‌گویند این از جانب خداست تا بدان بهاى ناچیزى به دست آرند پس واى بر ایشان از آنچه دست‌هایشان نوشته و واى بر ایشان از آنچه [از این راه] به دست مى‌‏آورند.

اخبار واقعیت داشته باشد

قرآن می‌فرماید: “مَا کَانَ حَدِیثًا یُفْتَرَى وَلَکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ”؛ به راستى در سرگذشت آنان براى خردمندان عبرتى است‏ سخنى نیست که به دروغ ساخته شده باشد بلکه تصدیق آنچه [از کتابهایى] است که پیش از آن بوده و روشنگر هر چیز است و براى مردمى که ایمان مى‌آورند رهنمود و رحمتى است. جایی دیگر می‌فرماید: “إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ” آرى داستان درست [مسیح] همین است. یعنی خبر باید بر اساس حق و حقیقت باشد.

خبر باید مستند باشد

قرآن می‌فرماید: «إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» (حجرات/۶) اگر یک فاسق خبری آورد، تحقیق کنید. پخش اخبار بدون تحقیق در درست و غلط بودن آن، مسئولیت‌آفرین است.
در روزگار ما اگر عادل هم خبر آورد تحقیق کنید چون شاید خبر کذب به آن داده باشند.

خبر باید مفید باشد. “وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ “و آنان که از بیهوده رویگردانند. قرار نیست هر خبری را منتشر کنیم. چه کسی گفته هر چیزی را که می‌بینیم باید منتشر کنیم. سعی کنیم حرف مفید و حسابی بزنیم تا از فتنه‌ها و مشکلات جلوگیری شود.

خبرها باید توسط افراد بصیر تحلیل و کارشناسی شود. در این باره قرآن می‌فرماید: “وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلَّا قَلِیلًا” چون خبرى [حاکى] از ایمنى یا وحشت به آنان برسد انتشارش دهند و اگر آن را به پیامبر و اولیاى امر خود ارجاع کنند. قطعاً از میان آنان کسانى‏‌اند که [مى‏ توانند درست و نادرست] آن را دریابند و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود مسلما جز [شمار] اندکى از شیطان پیروى می‌کردید.

گاهی خبر به نظر شما حق است امّا به نظر کارشناسان باطل است. در قرآن یک بار کلمه استنباط آمده است. استنباط یعنی اجتهاد و آن هم فقط برای خبر آمده است. باید یک عده کارشناس باشند تا اخبار را تشخیص دهند.

ضرورت انتشار سریع اخبار

قرآن در ماجرای فرار موسی(ع) از مصر می‌فرماید: «وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِینَهِ یَسْعَى قَالَ یَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ » (قصص/۲۰) وقتی دربار فرعون تصمیم گرفت موسی را بگیرند و او را بکشند. شخصی با سرعت به شهر آمد و این خبر را به موسی داد. اگر او به موقع نمی‌آمد، کار موسی تمام شده بود.

هر خبری را به هر کسی نگویید. یوسف (ع) خواب دید و خوابش را  به پدرش گفت و حضرت یعقوب (ع) به او فرمود که خوابت را به کسی نگو. “قَالَ یَا بُنَیَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْیَاکَ عَلَى إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْدًا”[یعقوب] گفت اى پسرک من خوابت را براى برادرانت‏ حکایت مکن که براى تو نیرنگى مى‏‌اندیشند.

اگر خبر شما دلهره در دل مومنان بوجود می‌آورد از انتشارش پرهیز کنید.” یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَإِنْ تَسْأَلُوا عَنْهَا حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ” اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید از چیزهایى که اگر براى شما آشکار گردد شما را اندوهناک مى ‌کند مپرسید و اگر هنگامى که قرآن نازل مى‌شود درباره آنها سؤال کنید براى شما روشن مى‌شود خدا از آن [پرسشهاى بیجا] گذشت و خداوند آمرزنده بردبار است.

به کسی توهین نکنیم. “وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ” و آنهایى را که جز خدا مى‏‌خوانند دشنام مدهید که آنان از روى دشمنى [و] به نادانى خدا را دشنام خواهند داد. اینجا می‌فرماید به بت‌پرستان فحش ندهید یعنی اخبار شما تحریک‌آمیز و فتنه‌انگیز نباشد.

سوژه دست دشمن ندهید

باید مراقب باشیم مطلبی که منتشر می‌کنیم، بازتاب منفی نداشته باشد و مورد سوء استفاده و بهره‌برداری غلط قرار نگیرد. قرآن می‌فرماید:‌ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انظُرْنَا وَاسْمَعُوا» (بقره/۱۰۴)‌ای افراد باایمان! (هنگامی که از پیغمبر تقاضای مهلت برای درک آیات قرآن می‌کنید،) نگوئید: «راعنا»؛ بلکه بگوئید: «انظرنا». (زیرا کلمه اول، هم به معنی «ما را مهلت بده!» است و هم به معنای «ما را تحمیق کن!»؛ و دستاویزی برای دشمنان است).

گاهی یک آدم کوچک حرف بزرگ می‌زند. هدهد به حضرت سلیمان(ع) گفت: «أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ» (نمل/۲۲) «من بر چیزی آگاهی یافتم که تو بر آن آگاهی نیافتی؛ من از سرزمین «سبا» یک خبر قطعی و یقینی برای تو آورده‌ام». خبر باید یقینی باشد یعنی حدس و گمان و تحلیل نباشد.

با سوء‌ظن قلم به دست نگیرید

اگر قلم‌به دست، سوء‌ظن داشته باشد همه چیز را وارونه می‌بیند. ” مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ ” اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید که پاره‏‌اى از گمانها گناه است و جاسوسى مکنید و بعضى از شما غیبت بعضى نکنید آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‏‌اش را بخورد از آن کراهت دارید [پس] از خدا بترسید که خدا توبه‏ پذیر مهربان است.
چرا می‌گویند کسی که غیبت می‌کند گوشت مرده می‌خورد چونکه گوشتی که زنده است جایش پر می‌شود اما گوشت مرده پر نمی‌شود یعنی غیبت آبروی مومن را می‌برد و اگر آبرویش رفت دیگر جایش پر نمی‌شود. یکی دیگر این است که مرده نمی‌تواند از خود دفاع کند.

مسخره نکنید

قرآن می‌فرماید: “یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ” اى کسانى که ایمان آورده‏ اید نباید قومى قوم دیگر را ریشخند کند شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانى زنان [دیگر] را [ریشخند کنند ] شاید آنها از اینها بهتر باشند و از یکدیگر عیب مگیرید و به همدیگر لقبهاى زشت مدهید چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان و هر که توبه نکرد آنان خود ستمکارند.
بلال حبشی نمی‌توانست اذان بگوید. خدمت رسول‌الله(ص) رفتند و گفتند ایشان نمی‌تواند واژه “شین” را درست تلفظ کند. رسول‌الله(ص) فرمودند تلفظ او نزد خداوند صحیح می‌شود.

در خبر تقلید نشود. “إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّهٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ” ما پدران خود را بر آیینى [و راهى] یافته‏‌ایم و ما از پى ایشان راهسپریم. قرآن آیه دیگری دارد که می‌فرماید از بزرگان هم تقلید نکنید. “إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا ” ما رؤسا و بزرگتران خویش را اطاعت کردیم و ما را از راه به در کردند.

برخی کارها خرافی هستند امّا ما آن را منتشر می‌کنیم. هرچیزی را به اندازه خودش ارزش دهیم. مثلاً شب یلدا خوب است امّا واقعاً چقدر باید به شب یلدا بها داد. شان هر چیزی را باید حفظ کرد.

حکم قرآن درباره شایعه‌پراکنان  چیست؟

قرآن خطاب به کسانی که تولید‌کننده مسائل انحرافی هستند واخباری را در فضای مجازی منتشر می‌کنند که در جامعه ولوله می‌اندازند. درباره این افراد دستور برخورد شدید داده است و در آیات پایانی سوره احزاب می‌فرماید: «لَّئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلًا * مَّلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلًا * سُنَّهَ اللَّـهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ (ص) وَلَن تَجِدَ لِسُنَّهِ اللَّـهِ تَبْدِیلًا» (احزاب/۶۰-۶۲) اگر منافقان و بیماردلان و آنها که اخبار دروغ و شایعات بی‌اساس در مدینه پخش می‌کنند دست از کار خود برندارند، تو را بر ضدّ آنان می‌شورانیم و جز مدّت کوتاهی نمی‌توانند در کنار تو در این شهر بمانند! آنها از همه جا طرد می‌شوند و هر کجا یافت شوند، دستگیر و به سخت‌ترین مجازات خواهند رسید! این سنّت خداوند در اقوام پیشین است و برای سنّت الهی هیچ‌گونه تغییری نخواهی یافت!

مردم حق دارند در آرامش زندگی کنند. اگر کسی با انتشار یک خبر یا فیلمی، زلزله‌ای در جامعه انداخت، خداوند در ابتدا مجازات طرد و تبعید و در مراحل بالاتر بازداشت و حبس و در شرایطی حتی قتل را برای این افراد در نظر گرفته است.

در روایات داریم اگر نظری از اهل بیت(ع) دیدید حتماً با قرآن مطابقت بدهید. اگر موافق با قرآن بود آن را بپذیرید و اگر ضد آن بود آن را رها کنید. “قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّهُ الْبَالِغَهُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاکُمْ أَجْمَعِینَ” بگو برهان رسا ویژه خداست و اگر [خدا] مى‏ خواست قطعا همه شما را هدایت می‌کرد./تسنیم